New Findings

Vat. gr. 754

Fragments not available in current editions

(Ps 1–10 = f. 37r–55v)

(Ps.-)Athanasius, Scholion (CPG 2140)

in Ps 9,16a (f. 51v)

Psalmtext: ἐνεπάγησαν ἔθνη ἐν διαφθορᾷ, ᾗ ἐποίησαν

Commentary: Ταῦτα φησὶ πεπόνθασιν. ἃ τοῖς ἁγίοις ἐξήρτυσαν: –

Hesychius, Commentarius magnus (?) (CPG 6554)

in Ps 2,6 (f. 38v)

Psalmtext: Ἐγὼ δὲ κατεστάθην βασιλεὺς ὑπ’ αὐτοῦ ἐπὶ Σιων ὄρος τὸ ἅγιον αὐτοῦ

Commentary: Attribution: Hesychius - Ἤδη κατασταθεὶς βασιλεὺς Χριστὸς ἐπὶ σιὼν· καὶ μηδέπω ἐθνῶν βασιλεύων· καὶ μὴ κατέχων τὰ πέρατα τῆς γῆς κατὰ τὸ ἀνθρώπινον. ἀπαγγέλλει ἀκηκοέναι ἀπὸ τοῦ πατρὸς τὸ αἴτησαι παρ᾿ ἐμοῦ καὶ τὰ ἑξῆς: –

Hesychius, Commentarius magnus (?) (CPG 6554)

in Ps 7,7c (f. 46v)

Psalmtext: ἐξεγέρθητι, κύριε ὁ θεός μου, ἐν προστάγματι, ᾧ ἐνετείλω

Commentary: Attribution: Hesychius - Ἐξεγέρθητι φησὶν ἐλθὲ ἐν προστάγματι τῆς κατὰ σάρκα σου θεοφανείας· καὶ ἀνάστηθι ἐκ θανάτου ἐθελουσίου· καὶ τριημέρου ταφῆς. καὶ συναγωγὴ λαῶν· – οὐ τοῦ ἐμπλήκτου ἔτι ἰσραὴλ. ἀλλὰ τοῦ ἐκ περάτων εἰς πέρατα γῆς ἐθνῶν λαοῦ – κυκλώσει σε: –

Hesychius, Commentarius magnus (?) (CPG 6554)

in Ps 9,36b (f. 54v)

Psalmtext: ζητηθήσεται ἡ ἁμαρτία αὐτοῦ, καὶ οὐ μὴ εὑρεθῇ δι’ αὐτήν·

Commentary: Attribution: Hesychius - Ποῦ γὰρ ἡ τοῦ Ἰοῦδα φιλαργυρία; [Mt 26,15 parr.] ποῦ ἡ τῆς αἰγυπτίας πορν⟨ε⟩ία; [cf. Ez 23] ποῦ ἡ τοῦ φαραὼ ὑπερηφανία; [cf. e.g. Ex 5,2] μετὰ τοῦ καρποῦ. καὶ ἡ ῤίζα ἀπώλωλεν: –

Hexapla (CPG 1500.2)

Ps 4,1 (f. 40v)

Psalmtext: Εἰς τὸ τέλος, ἐν ψαλμοῖς· ᾠδὴ τῷ Δαυιδ.

Variant: Attribution: absent - Πῶς λαμβάνουσιν καὶ ὁριζονται εἰς τὸ τέλος οἱ παλαιοί:

Hexapla (CPG 1500.2)

Ps 4,9b (f. 42r)

Psalmtext: ὅτι σύ, κύριε, κατὰ μόνας ἐπ’ ἐλπίδι κατῴκισάς με.

Variant: Attribution: Symmachus - ἀμέριμνον κατοικήσεις με: –

Hexapla (CPG 1500.2)

Ps 5,1 (f. 42r)

Psalmtext: Εἰς τὸ τέλος, ὑπὲρ τῆς κληρονομούσης· ψαλμὸς τῷ Δαυιδ.

Variant: Attribution: Symmachus - Ἐπινίκιος καὶ δι᾿ ὅλης δὲ τῆς γραφῆς ἀντὶ τοῦ εἰς τὸ τέλος τοῦτον ἐκδεδώκασι τὸν τρόπον: –

Hexapla (CPG 1500.2)

Ps 7,5b (f. 46r)

Psalmtext: ἀποπέσοιν ἄρα ἀπὸ τῶν ἐχθρῶν μου κενός

Variant: Attribution: Theodotion - ἀποπέσοιμι ἀπὸ τῶν· [ὁμοίως τοῖς Ο Field II 94]

Hexapla (CPG 1500.2)

Ps 7,10a (f. 47r)

Psalmtext: συντελεσθήτω δὴ πονηρία /linking sign/ ἁμαρτωλῶν

Variant: Attribution: Aquila - κακόν·

Hexapla (CPG 1500.2)

Ps 7,17b (f. 47v)

Psalmtext: καὶ ἐπὶ κορυφὴν αὐτοῦ ἡ ἀδικία αὐτοῦ /linking sign/ καταβήσεται.

Variant: Attribution: absent - ὁμοίως τοῖς Ο· [i.e. Aquila, Symmachus, Theodotion = Septuaginta]

Hexapla (CPG 1500.2)

Ps 9,22a (f. 52r)

Psalmtext: ἵνα τί, κύριε, ἀφέστηκας μακρόθεν

Variant: Attribution: absent - Ἐντεῦθεν ἡ ἔκδοσις. ἀρχὴν τοῦ ι ψαλμοῦ περιέχει: –

Hexapla (CPG 1500.2)

Ps 9,29a (f. 53r)

Psalmtext: ἐγκάθηται ἐνέδρᾳ /linking sign/ μετὰ πλουσίων

Variant: Attribution: Theodotion - ὁμοίως τοῖς Ο⟨·⟩

Hexapla (CPG 1500.2)

Ps 10,2c (f. 55r)

Psalmtext: τοῦ κατατοξεῦσαι /linking sign/ ἐν σκοτομήνῃ τοὺς εὐθεῖς τῇ καρδίᾳ.

Variant: Attribution: Theodotion - ὁμοίως τοῖς Ο⟨·⟩

Hexapla (CPG 1500.2)

Ps 10,3b (f. 55r)

Psalmtext: ὁ δὲ δίκαιος /linking sign/ τί ἐποίησεν;

Variant: Attribution: absent (Theodotion?) - ὁμοίως τοῖς Ο·

Hexapla (CPG 1500.2)

Ps 10,6b (f. 55v)

Psalmtext: πῦρ καὶ θεῖον καὶ πνεῦμα καταιγίδος ἡ μερὶς τοῦ ποτηρίου αὐτῶν.

Variant: Attribution: Septuaginta - οἱ Ο καταιγίδα·

Origenes, Scholia (?) in Ps. (CPG 1427)

Most of the fragments that Cod. Vat. gr. 754 assigns to Eusebius don't have a parallel in the edition of Eusebius' Commentary on the Psalms prepared by Barbara Villani (Ps 1–50; link). As already observed by Gilles Dorival (Les chaînes exégétiques grecques sur les Psaumes. Contribution à l’étude d’une forme littéraire. 2, Leuven 1989, 274–275 [Spicilegium Sacrum Lovaniense 46]), the explanation for this lies in the fact that they mostly go back to the brief work of Origen on the Psalms (the so called Scholia).

in Ps 2,2a–b (f. 38r)

Psalmtext: παρέστησαν οἱ βασιλεῖς τῆς γῆς, καὶ οἱ ἄρχοντες συνήχθησαν ἐπὶ τὸ αὐτὸ

Commentary: Attribution: Eusebius - Τούτων τῶν ἀρχόντων ἔστω καὶ σοφία [κόσμου suppl. corr] οὐ γινωσκόντων τὴν ἐν μυστηρίῳ σοφίαν ἀποκεκρυμμένην· οἵτινες ἄρχουσι τούτου τοῦ αἰῶνος ὄντως ἐπὶ τῆς γῆς. τουτέστιν καὶ τῶν υἱῶν τοῦ αἰῶνος τούτου: – [cf. 1Cor 2,6–8]

Origenes, Scholia (?) in Ps. (CPG 1427)

in Ps 7,16 (f. 47v)

Psalmtext: λάκκον ὤρυξεν καὶ ἀνέσκαψεν αὐτὸν καὶ ἐμπεσεῖται εἰς βόθρον, ὃν εἰργάσατο·

Commentary: Attribution: Eusebius - Μήποτε ὁ λάκκος χωρίον τί κολάσεως ἐστιν· εἰς ὃν προνοίᾳ θεοῦ αὐτὸς ὁ ὀρύξας ἐμπεσεῖται· [= PG 12,1181 C12–13] ὁ γὰρ ὀρύσσων βόθρον. ἐμπεσεῖται εἰς αὐτόν: τὸ αὐτὸ μέντοι. γε καὶ λάκκος ἐστὶν καὶ βόθρος· λάκκος μὲν. τῇ προθέσει τοῦ ὀρύσσοντος καὶ σκάπτοντος· ἀλλ᾿ ἐπεὶ οὐ δύναται ὕδωρ συνέχειν. βόθρος γίνεται εἰς ὃν ἐμπεσεῖται ὁ ἐργασάμενος αὐτόν· καὶ τάχα οὐκ ἂν εἶπεν φρέαρ ὤρυξεν: –

Origenes, Scholia (?) in Ps. (CPG 1427)

in Ps 9,7a (f. 50v)

Psalmtext: τοῦ ἐχθροῦ ἐξέλιπον αἱ ῥομφαῖαι εἰς τέλος

Commentary: Attribution: Eusebius - Ζητῶ εἰ καὶ τῷ ἐχθρῷ λυσιτελεῖ τὸ ἐκλ{ε}ιπεῖν αὐτοῦ πάσας τὰς ῥομφαίας καὶ μηκέτι ἔχειν ᾧ ἀνελεῖ: –

Origenes, Scholia (?) in Ps. (CPG 1427)

in Ps 9,7a (f. 50v)

Psalmtext: καὶ πόλεις καθεῖλες

Commentary: Attribution: Eusebius - Πόλεις καθεῖλεν ὁ θεὸς τὰ συστήματα τῶν ἑτεροδόξων· καθελῶν αὐτῶν τὰ ἐπαιρόμενα κατὰ τῆς γνώσεως τοῦ θεοῦ ὑψώματα· [2Cor 10,5] ἅτινα ἦν ὡς πόλεως οἰκοδομήματα ἐν ᾗ ᾤκουν: –

Origenes, Scholia (?) in Ps. (CPG 1427)

in Ps 9,{8a} 7b (f. 50v)

Psalmtext: ἀπώλετο τὸ μνημόσυνον αὐτῶν μετ’ ἤχους.

Commentary: Attribution: Eusebius - Αὐτῶν ἤτοι τῶν ῥομφαίων ἢ τῶν ἐθνῶν: –

Origenes, Scholia (?) in Ps. (CPG 1427)

in Ps 9,18b (f. 51v)

Psalmtext: πάντα τὰ ἔθνη τὰ ἐπιλανθανόμενα τοῦ θεοῦ·

Commentary: Attribution: Eusebius - Εἰ ἐπιλανθάνονται. ἐμέμνηντο καὶ ᾔδεισάν ποτε αὐτόν: –

Origenes, Scholia (?) in Ps. (CPG 1427)

in Ps 9,20b (f. 52r)

Psalmtext: κριθήτωσαν ἔθνη ἐνώπιόν σου·

Commentary: Ὧν ἐγένετο κύριος καταφυγή: –

Ambrosianus M. 47 sup.

Previously unpublished 28 fragments from Ambrosianus M 47 sup. with new attributions.

Methodius / Theodoretus (or Theodotus?) in Psalmos (f. 3v)

Attribution: Μεθ(ο)δ(ίου): Θ(εο)δω(ρή)τ(ου): –

Ἰστέον· ὅτι πάντα ψαλμὸν· ἢ εἰς τὰ συμβάντα τῷ Δαυῒδ δεινὰ ὑπὸ Σαοὺλ καὶ Ἀβεσσαλὼμ δεῖ νοεῖν, ἢ εἰς τὰ συμβάντα τοῖς ἰουδαίοις ὑπὸ βαβυλονίων· ἢ πρὸς τὸν Χριστὸν ἀπὸ τῆς ἐκκλησίας· ἢ εἰς ψυχὴν πολεμουμένην ὑπὸ δαιμόνων καὶ ἀνθρώπων δεινῶν: –

Fons ignotus in Ps 2,1a (f. 5r)

Psalmtext: Ἵνα τί ἐφρύαξαν ἔθνη

Attribution: Βασιλ(είου): Basilius

Commentary: Τὸ ἵνα τί ἐφρύαξ[αν]· ἀντὶ τοῦ φρυάξουσιν· καὶ μελετσ[ουσιν·] [ἔστι?] γὰρ ἴδιον προφητείας· τὸ τ μέ[λλοντα ὡς] ἤδη γεγενημένα λέγειν· ὡς [τ]ὸ ἐπτ[ῶν ποταμῶν?] βαβυλῶνος· [ἐ]κεῖ ἐκαθήσαμεν: – [Ps 136,1]

Athanasius, Expositio (?) in Ps 2,7c (f. 6r)

Psalmtext: ἐγὼ σήμερον γεγέννηκά σε·

Commentary: Kατὰ τὸ ἀνθρώπινον λέγει: –

Athanasius, Expositio (?) in Ps 2,11 (f. 6v)

Psalmtext: δουλεύσατε τῷ κυρίῳ ἐν φόβῳ καὶ | ἀγαλλιᾶσθε αὐτῷ ἐν τρόμῳ.

Commentary: Καὶ γὰρ ὁ ἀρετῆς ἐπιμελούμενος, οὗτος δουλεύει τῷ κυρίῳ ἐν φόβῳ· ποιῶν τὰς ἐντολὰς αὐτοῦ καὶ δεδοικὼς, μή τι παραπέσῃ· ταύτας δὲ τελειώσας, ἀγαλλιᾶται ὡς ἤδη τελειώσας· ἀλλ’ ὅμως καὶ τότε τρέμει· ὁ γὰρ δοκῶν ἱστᾶναι· βλεπέτα[ι] μὴ πέσῃ: – [cf. 1Cor 10,12]

Athanasius, Expositio (?) in Ps 2,12c-d (f. 7r)

Psalmtext: ὅταν ἐκκαυθῇ ἐν τάχει ὁ θυμὸς αὐτοῦ, | μακάριοι πάντες οἱ πεποιθότες ἐπ’ αὐτῷ.

Commentary: Ἐνταῦθα καὶ τοὺς ἐκ ταραχώσεως πῶς π[ει]ρασμοῖς περιπεσόντας καὶ μὴ ἀπελ[π]ίσ[α]ντας, μακαρίζει: –

Athanasius, Expositio (?) in Ps 3,1 (f. 7r)

Psalmtext: Ψαλμὸς τῷ Δαυιδ, ὁπότε ἀπεδίδρασκεν ἀπὸ προσώπου Αβεσσαλωμ τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ.

Commentary: Oὗτος ἐκ προσώπου Δαυῒδ ἐστὶν· ἡνίκα ἐκ τοῦ Ἀβεσσαλὼ[μ] ἀπεδίδρασκε· νοεῖτ[αι] δὲ καὶ εἰς ψ[υχὴ]ν πολεμουμένην ὑπὸ δαιμόνων καὶ πονηρῶν λογισμῶν· καὶ εὐχ[ο]μένην ἀπαλλαγῆναι ἀπ’ αὐτῶν· νοεῖται κ[α]ὶ ἀπὸ τῆς ἀν[θρώπω?]ν [...]λης παρακαλούσης ἐλθεῖν τὸν Χριστὸν· κα[ὶ] ναστῆναι ἐκ νεκρῶν· καὶ τὸν διάβολον ὀλέσαι: –

Athanasius, Expositio (?) in Ps 3,7a (f. 7v)

Psalmtext: οὐ φοβηθήσομαι ἀπὸ μυριάδων λαοῦ

Commentary: Tῶν μετὰ τοῦ Ἀβεσσαλώμ· ἀνάξεις δὲ καὶ ἐπὶ τοὺς δαίμονας: –

Gennadius (?), fr. in Ps 4,2a (f. 8r)

Psalmtext: Ἐν τῷ ἐπικαλεῖσθαί με εἰσήκουσέν μου ὁ θεὸς τῆς δικαιοσύνης μου·

Attribution: Γενναδ(ίου)

Commentary: Ἱστέον ὅτι Δαυῒδ πανταχοῦ δικαιοσύνην λέγων, οὐχὶ πρὸς τὸν θεὸν ἑαυτὸν δικαιοῖ καὶ λέγει μὴ ἁμαρτεῖν· ἀλλ’ ὅτι τὸν Ἀβεσσαλὼν οδὲν ἠδίκησεν· ὁμοίως καὶ πρὸς τὸν Σαοὺλ καὶ πανταχοῦ δίκαιον αὐτὸν πρὸς τοὺς ἐχθροὺς. οὐ πρὸς τὸν θεὸν λέγει: –

Athanasius, Expositio (?) in Ps 4,6 (f. 9r)

Psalmtext: θύσατε θυσίαν δικαιοσύνης καὶ ἐλπίσατε ἐπὶ κύριον.

Commentary: Ὅτι ἀληθὴς θυσία ἡ κατὰ ψυχὴν δικ[α]ιοσύνη. ὅπερ ἀλλαχοῦ φησὶ θυσία [τ] θεῷ πνεῦμα συντετριμμένον: – [Ps 50,19a]

Athanasius, Expositio (?) in Ps 5,2b–3b (f. 10r)

Psalmtext: σύνες τῆς κραυγῆς μου· | πρόσχες τῇ φωνῇ τῆς δεήσεώς μου, | ὁ βασιλεύς μου καὶ ὁ θεός μου.

Commentary: Eἶπε τὰ ῥήματά μου ἐνώτισε κύριε· εἶτα δεικνὺς ὅτι οὐχ ἁπλῶς εἰσὶ ῥήματα· λέγει ὅτι μετὰ κραυγῆς προφέρονται· καὶ οὐ μόνον τῷ ἔξωθεν στόματι ἀλλὰ καὶ μετὰ φωνῆς εἰσὶν ἀπὸ καρδίας δεομένης καθάπερ Μωσῆς βοᾷ· [cf. Ex 14,15] διὸ ἐπὶ μὲν τῶν ἔξωθεν ῥημάτων. λέγει τὸ ἐνώτισαι· ἐπὶ δὲ τῆς κραυγῆς τὸ σύνες. ἐπὶ δὲ τῆς ἐγκαρδίου φωνῆς εἶπεν· πρόσχες· αὕτη γὰρ θεῷ μόνῳ ἐστὶ βλεπομένη: –

Methodius (?) in Ps 5,6b–7b (cf. fr. 1) (f. 10v)

Psalmtext: ἐμίσησας πάντας τοὺς ἐργαζομένους τὴν ἀνομίαν. | ἀπολεῖς πάντας τοὺς λαλοῦντας τὸ ψεῦδος· | ἄνδρα αἱμάτων καὶ δόλιον βδελύσσεται κύριος.

Commentary: Ἢ δ[ι] τοὺς βαβυλωνίους, οὓς ἑώρων δι [αἱμ]άτων εἰδωλολατροῦντας· τοῦτο κατὰ τὴν ἱστορίαν· ἢ διὰ τοὺς ἐξ ἑλλήνων κα[θ]όλου εἰδωλολατροῦντας· τοῦτο ἀπὸ τ[ῆς ἐκ]κλησίας· ἢ διὰ τοὺς ἀεὶ αἵμασι καὶ δ[όλοις?] [..][......] δ[α]ίμ[ον]ας· τοῦτοπὸ [τῆς] ψυχς: –

Athanasius, Expositio (?) in Ps 5,12a (f. 11v)

Psalmtext: καὶ εὐφρανθήτωσαν πάντες οἱ ἐλπίζοντες ἐπὶ σέ·

Commentary: Ὅσῳ φησὶ πλεονάζουσιν εἰς τὸ ἐμποδίζειν τῇ ψυχῇ μου εἰς τὴν κατὰ θεὸν ὠφέλειαν. τοσούτῳ ποίησον αὐτοὺς ἐκπεσεῖν τῶν ἐπιβουλῶν· οὕτω γὰρ ἂν τούτου γενομένου· εὐφρανθήτωσαν πάντες οἱ ἐλπίζοντες ἐπὶ σοί. καὶ ναός σου γενήσονται: –

Athanasius, Expositio (?) in Ps 6,6b (f. 12v)

Psalmtext: ἐν δὲ τῷ ᾅδῃ τίς ἐξομολογήσεταί σοι;

Commentary: μοιον τὸ οὐ γὰρ οἱ ἐν ᾅδου ἐξομολογήσονταί σοι ἀλλ’ ἡμεῖς οἱ ζῶντες: – [Ps 113,26a]

Athanasius, Expositio (?) in Ps 6,7a (f. 12v)

Psalmtext: ἐκοπίασα ἐν τῷ στεναγμῷ μου,

Commentary: Χ[α]ρακτηρίζει τὸ εἶδος τῆς μετ[ανοίας] κ[αὶ?] [.....]χ[...] [ὅ?]τι οὐχ ἁπλῶς ν χείλεσιν λλ’ ἀπὸ διαθέσεως καρδίας καὶ [στ]ε[ν]αγ[μ][ν] [ὀ]φείλει γίνεσθαι: –

Athanasius, Expositio (?) in Ps 7,17 or Methodius (?) (f. 16v)

Psalmtext: ἐπιστρέψει ὁ πόνος αὐτοῦ εἰς κεφαλὴν αὐτοῦ, | καὶ ἐπὶ κορυφὴν αὐτοῦ ἡ ἀδικία αὐτοῦ καταβήσεται.

Commentary: Τ ἰδ[οὺ ὠ]δίνησεν ἀδικίαν καὶ τὰ ἑξῆς ἕως το[ῦ] τ[έλ]ους· νοεῖται σωματικῶς εἰς [τὸν Ἀ]χι[τ]όφελ· ἀναγωγικῶς δὲ εἰς τὸν διάβολον· καὶ εἰς τὸν λάκκον [τοῦ ᾅ?]δο[υ?]· ὃν ρυξε· στήσας κατὰ Χριστοῦ: –

Athanasius, Expositio (?) in Ps 7,18 (f. 16v)

Psalmtext: ἐξομολογήσομαι κυρίῳ κατὰ τὴν δικαιοσύνην αὐτοῦ | καὶ ψαλῶ τῷ ὀνόματι κυρίου τοῦ ὑψίστου.

Commentary: Εκότως [τ]ὴν [δικαιοσύν?]η[ν] ἀν[ακαλ?][εῖ] τοῦ θεοῦ· [....] [τ?]ῆς [ν]τ[α]ποδσ[εως] το ἐχ[θροῦ]: –

Athanasius, Expositio (?) in Ps 8,4 (f. 17v)

Psalmtext: ὅτι ὄψομαι τοὺς οὐρανούς, ἔργα τῶν δακτύλων σου, | σελήνην καὶ ἀστέρας, ἃ σὺ ἐθεμελίωσας.

Commentary: [Ὅτι π]άσης τῆς κτίσεως δημιουργὸν. [θ]αυμάζω. πῶς διὰ τὴν ἀνθρώπου σωτηρ[ί]αν ὑπέμεινας ἑκουσίως γενέσθαι ἄνθρωπος: – [cf. Diodorus, comm. in Ps 8,5 (47,96-100 Olivier)]

Athanasius, Expositio (?) in Ps 8,5 (f. 17v)

Psalmtext: τί ἐστιν ἄνθρωπος, ὅτι μιμνῄσκῃ αὐτοῦ, | ἢ υἱὸς ἀνθρώπου, ὅτι ἐπισκέπτῃ αὐτόν;

Commentary: Τὸν υἱὸν λέγει: –

Athanasius, Expositio (?) in Ps 8,7b (f. 18r)

Psalmtext: πάντα ὑπέταξας ὑποκάτω τῶν ποδῶν αὐτοῦ,

Commentary: ᾯ πᾶς ἄνθρωπος ἅγιος ὑπετάγη: –

Fons ignotus in Ps 8,9a1 (f. 18r)

Psalmtext: τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ

Commentary: Τοὺς ἐν ὑπερηφανίᾳ ζήσαντας: –

Fons ignotus in Ps 8 (f. 18v)

Attribution: Ϊω(άννου) το(ῦ) Χρυ(σοστόμου): Iohannes Chrysostomus

Commentary: Ἐνδέχ[ε]ται τὸν ψαλμὸν εἰπεῖν πρὸς τὸν πατέρα [κ]αὶ θεὸν οτως· κύριε ὁ κύριος ἡμῶν ὡς θαυ[μ]αστὸν τὸ ὄνομά σου· ὅτι ο[ὐ]ρανὸν καὶ γῆν ἐδημιούργησας· εἶτα τὸν αἶνον ἐκ στόματος νηπίων τῷ υἱ σου κα[τη]ρτίσω· καὶ ὅτι οὐραν[οὺς] [τοὺς ἀ]ποστόλους. καὶ σελήνην εἰρ[γάσω τ]ὴν κκλησίαν διὸ λέγω. τί ἐσ[τι]νἄνθρωπος. ὅτι οὐ μόνον ταῦτα ἐπ[ο]ίη[σας] δι’ αὐτὸν. ἀλλὰ καὶ τν υἱόν σου ἠλ[άττ]ωσας δι’ αὐτ[ν] καὶ ἐποίησας παθε[ῖ]ν καὶ σ[ταυρ]ωθῆ[ν]αι: –

Athanasius, Expositio (?) in Ps 9,8b–9 (f. 20v)

Psalmtext: ἡτοίμασεν ἐν κρίσει τὸν θρόνον αὐτοῦ, | καὶ αὐτὸς κρινεῖ τὴν οἰκουμένην ἐν δικαιοσύνῃ, | κρινεῖ λαοὺς ἐν εὐθύτητι.

Commentary: Ἐν κρ[ίσει] [......] διακρ[ίν]ει τὸν δίκαιον ἀ[..........][φευ?][...] [καὶ?] [τ]ὸν μὲν, εἰ[ς] [......] [τὸν?] δὲ [εἰς] [....] καταδικάσε[ι]: –

Athanasius, Expositio (?) in Ps 9,18a (f. 22r)

Psalmtext: ἀποστραφήτωσαν οἱ ἁμαρτωλοὶ εἰς τὸν ᾅδην,

Commentary: Ἁμαρτωλοὺς ἐνταῦθα. τοὺς ἀσεβεῖς λέγει· εἴ τις γὰρ ἀσεβὴς καὶ ἁμαρτωλός· οὐκ εἴ τις δὲ ἁμαρτωλός καὶ ἀσεβής: –

Athanasius, Expositio (?) in Ps 9,28b (f. 24r)

Psalmtext: ὑπὸ τὴν γλῶσσαν αὐτοῦ κόπος καὶ πόνος.

Commentary: Κόπον καὶ πόνον λέγει ὃν ἄλλοις ἐμηχανᾶτο: –

Fons ignotus in Ps 9,36 (f. 25v)

Psalmtext: σύντριψον τὸν βραχίονα τοῦ ἁμαρτωλοῦ καὶ πονηροῦ, | ζητηθήσεται ἡ ἁμαρτία αὐτοῦ, καὶ οὐ μὴ εὑρεθῇ δι’ αὐτήν·

Commentary: Ἐν τῇ τοῦ βραχίονος αὐτοῦ συντριβῇ. ζητηθήσεται ἡ ὑπερηφανία αὐτοῦ καὶ ὁ πλοῦτος αὐτοῦ· καὶ οὐ μὴ † εὕρει † ὄνησιν ἐξ αὐτοῦ: –

Methodius (?), fr. in Ps 10,1a (f. 26r–26v)

Psalmtext: Εἰς τὸ τέλος· ψαλμὸς τῷ Δαυιδ.

Commentary: Σωματικῶς μὲν οὗτος ὁ ψαλμς· εἰ[ς τὸ]ν Σ[αοὺ]λ τῷ Δαυΐδ· νοητῶς δὲ παντ θλιβομέ[νῳ] ὑπὸ ἐχθρῶν· [cf. Theodoretus, comm. in Ps 10,1a (PG 80,937 C1–5)] ὅστις καὶ ἐρωτᾷ. ἐπ [τ] κυρίῳ πέποιθα. τί συμβουλεύετ[ε] τ[ῇ] ψυχ[ῇ μου] ποιῆσαι; ἀποκρίνεται πλιν· μεταναστεύου ἐπὶ τὰ ὄρη. ἀναπτερώσας αυτὸν ὡ[ς] στρουθίον· ὅτι ἐὰν ἐπὶ γῆς τὸν νοῦν ἔχεις· ἰδοὺ οἱ δαίμονες· τὰ τῶν παθῶν ἐντεῖνουσι τόξα· ἐξ ὧν τὰ βέλη τῶν λογισμῶν πέμπουσιν: –

Athanasius, Expositio (?) in Ps 10,6 (f. 27v) in Ps 10,6

Psalmtext: ἐπιβρέξει ἐπὶ ἁμαρτωλοὺς παγίδας, | πῦρ καὶ θεῖον καὶ πνεῦμα καταιγίδος ἡ μερὶς τοῦ ποτηρίου αὐτῶν.

Commentary: † Παραδίδοτ[.] † γὰρ τῷ αἰωνίῳ πυρὶ ὅτε ἐπιβρέξει ἐπὶ ἁμαρτωλοὺς παγίδα· πῦρ καὶ θεῖον· ἅπερ ἐστὶν ἡτοιμασμένα: –

Athanasius, Expositio (?) in Ps 10,7 (f. 27v)

Psalmtext: ὅτι δίκαιος κύριος καὶ δικαιοσύνας ἠγάπησεν, | εὐθύτητα εἶδεν τὸ πρόσωπον αὐτοῦ.

Commentary: Ὅτι δίκαιος κύριος· καὶ οὐδὲν ἐν αὐτῷ ἔστιν ἄδικον· ἀλλὰ πάντας δικαίως κρίνει· καὶ τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ὅλα εὐθεῖα· καὶ οὐδὲν κατὰ προσωποληψίαν βλέπει: –

Ambrosianus M. 47 sup. (continuation)

Thirteen scholia of the Expositiones in Psalmos in an expanded version or in combination with unidentifiable sources.

Athanasius, Expositio in Ps 3,5a (f. 7r)

Psalmtext: φωνῇ μου πρὸς κύριον ἐκέκραξα,

Commentary: Φωνὴν τ[ὴ]ν τῆς ψυχῆς λέγει πρς θεὸν βοὴν ὡς Μωσῇ θεὸ[ς]. τί βοᾶς πρ[ς] με· [Ex 14,15] / διδάσκει δὲ λόγος [ὡ]ς ἐν ταῖς περιστάσ[ε]σιν οὐκ ἄλλ[ῳ ἢ] θε μόν[ῳ] προιέναι δεῖ: –

Athanasius, Expositio in Ps 4,3 (f. 8r–8v)

Psalmtext: υἱοὶ ἀνθρώπων, ἕως πότε βαρυκάρδιοι; | ἵνα τί ἀγαπᾶτε ματαιότητα καὶ ζητεῖτε ψεῦδος;

Commentary: Ταῦτα· ὡς πρὸς τοὺς ἐπιστρατεύσαντας τῷ πλήθει τοῦ στρατοῦ, ἑλεῖν τὸν δίκαιον προσδοκήσαντας, αὕτη δέ φησιν ἡ ἐλπὶς ματαία καὶ ψευδὴς ἀνθρώποις· [ἀνά]ξεις δ τὸ[ν λό]γον καὶ ἐπὶ τοὺς [ἰουδαί?]ους [πο?]λέμ[ους?] [.....]ρ[.]ουμένο[..] [..]λατου [.....]ους τῶ[ν] [......]ῶν διὰ τοῦ Χριστοῦ: –

Athanasius, Expositio in Ps 5,8 (f. 10v)

Psalmtext: ἐγὼ δὲ ἐν τῷ πλήθει τοῦ ἐλέους σου εἰσελεύσομαι εἰς τὸν οἶκόν σου, | προσκυνήσω πρὸς ναὸν ἅγιόν σου ἐν φόβῳ σου.

Commentary: Τὴνπουράνιο[ν] [ἱ]ερουσα[λ]ὴμ τὴν τῶν πρωτοτόκων ἐν Χριστ [μ]ητέ[ρα·] / ναὸν γιoν τ[ὸ] [πνεῦ]μα το[ῦ] Χριστο τὸ ζω[οπ]οι[ὸ]ν· ὅπ[ερ ἐν?] τῇ μ[ε]τ[α]λήψει δ[εχόμ]ε[ν]οι πρ[οσ]κυνοῦσ[ι]ν οἱ π[τωχοί?] : –

Athanasius, Expositio in Ps 6,8a (f. 13r)

Psalmtext: ἐταράχθη ἀπὸ θυμοῦ ὁ ὀφθαλμός μου,

Commentary: Ὀφθαλμὸν λέγει τὸν τῆς ψυχῆς. ς ἐσ[τ]ιν ὁ νοῦς· / ὅς μοι φησὶν ἐταράχθη διὰ [τὸ]ν ἀνένδοτον πόλεμον. τῶν πνευμάτων τς πονηρίας· καὶ τὸ πεπαλαιῶσθαί με ἐν ταῖς ἐφόδοις αὐτῶν: –

Athanasius, Expositio in Ps 7,4a; Expositio in Ps 7,6 (f. 14v)

Psalmtext (Ps 7,6): καταδιώξαι ἄρα ὁ ἐχθρὸς τὴν ψυχήν μου καὶ καταλάβοι | καὶ καταπατήσαι εἰς γῆν τὴν ζωήν μου | καὶ τὴν δόξαν μου εἰς χοῦν κατασκηνώσαι.

Commentary: Ε γάρ φη[σι] μὴ ἀμνησίκακος ἐγενόμην. ἀλλτοῖς [π]επλημμεληκόσί μο[ι ἀν]ταποδέδωκα μὴ συγχωρηθείη[σαν?] τὰ παραπτώματα [ὧ]ν μὴ συγ[κ]εχωρημένων παρὰ θεοῦ·πετα[ί] [μοι?] ὑπὸ χεῖρα γενέσθαι τοῦ ἐχθροῦ [καὶ?] εἰς γν κα χοῦν συντελεσθῆ[ν]α[ι]: –

Athanasius, Expositio in Ps 8,9a2–b (f. 18r)

Psalmtext: τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ καὶ τοὺς ἰχθύας τῆς θαλάσσης, | τὰ διαπορευόμενα τρίβους θαλασσῶν.

Commentary: Tοὺς ἀλογωτάτους· τοὺς πάντ ἀλογίᾳ συζήσαντας: –

Athanasius, Expositio in Ps 9,5a (f. 19v)

Psalmtext: ὅτι ἐποίησας τὴν κρίσιν μου καὶ τὴν δίκην μου,

Commentary: Τὴν αἰτίαν τς εὐχαριστ{ε}ίας ἀποδίδωσι· / δι’ ὅτι φησὶν ἐποίησας μετ’ ἐμοῦ κρίσ[ιν] καὶ δίκην. πρὸς τὰ πνευματικὰ τῆς πονηρίας: –

Athanasius, Expositio in Ps 9,5b (f. 19v)

Psalmtext: ἐκάθισας ἐπὶ θρόνου, ὁ κρίνων δικαιοσύνην.

Commentary: T[ὸ] ἐκάθισας. τν εἰς τὸ κρίνεινπι[σ]κο[π][ν] δ[ηλ]οῖ τοῦ Χριστοῦ. / πᾶσαν γὰρ τὴν κ[ρί]σιν δέδωκε τῷ υἱ: – [cf. Ιoh 5,22]

Athanasius, Expositio in Ps 9,29a (f. 24r)

Psalmtext: ἐγκάθηται ἐνέδρᾳ μετὰ πλουσίων

Commentary: Ἐγκρύπτεται μετὰ δόλου· τὸ δὲ νέδρᾳ προπαροξυτόνως τινὲς λέγουσ[ι] ἀντὶ τοῦ ἐγκάθηται δολίως· ἐνεδρευόντως πανούργως ἵνα ἐστί μεσότητος ἐπίρρημα· / τὸ δὲ [με]τὰ πλουσίων. τῶν πλουτοῦντ[ω]ν [ν] [κα]κοῖς· οὗ[τ]οι γὰρ δ [τ] δ[ια]βόλῳ· [κατὰ] τῶν πτωχῶν τῷ πνεύματι συμπρ[ά]ττουσι: –

Athanasius, Expositio in Ps 9,29b–31b (f. 24v)

Psalmtext: ἐν ἀποκρύφοις ἀποκτεῖναι ἀθῷον, | οἱ ὀφθαλμοὶ αὐτοῦ εἰς τὸν πένητα ἀποβλέπουσιν· | ἐνεδρεύει ἐν ἀποκρύφῳ ὡς λέων ἐν τῇ μάνδρᾳ αὐτοῦ, | ἐνεδρεύει τοῦ ἁρπάσαι πτωχόν, | ἁρπάσαι πτωχὸν ἐν τῷ ἑλκύσαι αὐτόν· | ἐν τῇ παγίδι αὐτοῦ ταπεινώσει αὐτόν, | κύψει καὶ πεσεῖται ἐν τῷ αὐτὸν κατακυριεῦσαι τῶν πενήτων.

Commentary: Ταῦτ[α φησὶν] [ννο]εῖ· / λλ᾿ ὅτ[α]ν εἴ[πῃ νενίκηκα· τότε πεσῶν αἰσχύν][εται?] [1 line illegible]: –

Athanasius, Expositio in Ps 9,37a (f. 25v)

Psalmtext: βασιλεύσει κύριος εἰς τὸν αἰῶνα καὶ εἰς τὸν αἰῶνα τοῦ αἰῶνος,

Commentary: Ὅτι κριτὴς πάντων ἔσται κύριος Ἰησοῦς. καὶ ν[ν] καὶ ἐν τῷ μέλλοντι αἰῶνι: –

Athanasius, Expositio in Ps 9,38a (f. 26r)

Psalmtext: τὴν ἐπιθυμίαν τῶν πενήτων εἰσήκουσεν κύριος,

Commentary: Τῶν πτωχῶν τῷ πνεύματι· / αὕτη γὰρ ἦν αὐτῶν ἡ ἐπιθυμια· τὸ τῶν μελλόντων ἀξιωθῆναι ἀγαθῶν: –

Athanasius, Expositio in Ps 10,1b–c (f. 26v)

Psalmtext: Ἐπὶ τῷ κυρίῳ πέποιθα· πᾶς ἐρεῖτε τῇ ψυχῇ μου | Μεταναστεύου ἐπὶ τὰ ὄρη ὡς στρουθίον;

Commentary: Πῶς μοι φησὶ λέγετε φεύγειν ἐπὶ τὰ ὄρη δίκην στρουθίου καίτοι πεποιθότι ἐπὶ κύριον· / ταῦτα ὑπὸ τῶν συμβούλων παραινεῖται ὁ Δαυΐδ: –

Oxon. Bodl. Auct. D. 4. 1 - New fragments.

(Ps 1–10 = f. 39r–51r)

On the numerous inedita from this manuscript see its list of contents in the manuscripts transcription: Bodl. Auct. D. 4.1.

Hexapla (CPG 1500.2)

Ps 7,10c–11a (f. 45v)

Psalmtext: ἐτάζων καρδίας καὶ νεφροὺς ὁ θεός δικαίως· /linking letter/ | ἡ βοήθειά μου παρὰ τοῦ θεοῦ (… ὁ θεός. δικαία …. LXX Rahlfs)

Variant: Attribution: 〈Aquila〉, Symmachus, Quinta, Sexta, Secunda - [δ]ίκαιος

Variant: Attribution: Septuaginta (ut vid.), Theodotion - [δ]ικαία

This attestation allows Field (95) to be supplemented and possibly corrected. It also refers to the second column of the Hexapla (B).

Oxon. Coll. S. Trin. 78 - New hexaplaric variant.

(Ps 1–10 = f. 5r–21v)

Hexapla (CPG 1500.2)

Ps 1,3d (f. 5v)

Psalmtext: καὶ πάντα, ὅσα ἂν ποιῇ, κατευοδωθήσεται.

Variant: Attribution: Symmachus - κατορθώσει: –

Variant: Attribution: Aquila - κατευθυνθήσεται: –

Misled by an unclear reproduction, Dorival (II 144) published these variants as glosses.